Foto Venema

auteur: H.M. de Boer
bron: Jaarboek 2017. Met dank aan Han en Martje Venema-Visser, Kees Venema, Erwin Venema en Willem de Boer (Urk)

Piet Venema  

(Koudum 1899 – Lutjebroek 1985)

“Er wordt storm verwacht. Je kunt maar beter bij mij aan boord komen, dan word je minder snel zeeziek”. Schipper Hessel Snoek van het Urker vissersschip UK 141 wist fotograaf Piet Venema uit Andijk er die dinsdag, de 5e oktober 1954, van te overtuigen. Het was -gezien de weersomstandigheden- beter wanneer Venema niet aan boord bleef van de nieuwe ranke stalen kotter: de UK 174 ‘Hendrika’. Voor de fotoreportage over Urker vissers op zee, die Venema voor het weekblad De Spiegel zou maken, maakte het niet uit. In de nacht van woensdag 6 op donderdag 7 oktober 1954 nam de verwachte storm in kracht toe tot een zware noordwester storm. “Als maaltijd aan boord genoten wij rog. De zeegang was echter zo zwaar, dat ik mij spoedig naar de railing haastte. Daar ging het kunstgebit in de zak en de rog terug over boord” schreef Venema in een brief aan zijn familie. Het laatste radiocontact met de UK 174 was toen de kotter op 30 mijl ten noordwesten van Den Helder aan het vissen was. Het schip met z’n 5 opvarenden keert nooit meer in de haven van Urk terug. Van het vermiste schip en z’n bemanning wordt niets meer teruggevonden. 

PIET VENEMA was de zoon van een Friese veeboer. De interesse van de jonge Piet ging echter uit naar de tuinbouw. Omdat zijn vader van mening was dat hij dan eerst maar eens iets over die tuinbouw moest leren stuurde hij zoon Piet naar de Rijkstuinbouwschool in Hoorn. Gedurende zijn opleiding was hij in de kost in logement ‘De Bonte Koe’, een heel bijzondere ervaring voor een jongen van zijn leeftijd. Toen hij 14 jaar oud was kwam Venema naar Andijk, als kostganger bij de familie Toereppel, Dijkweg 127. Hij moest zich daar verder bekwamen in het tuinbouwvak, werkte aanvankelijk op het land en begon later zelf een kleine bouwerij. Zijn opvallende witte kleding die hij op de bouw droeg – als bescherming tegen de zon -, leverde hem al snel een bijnaam op: Piet Lef. Venema noemde het zelf: een ‘erenaam’. Het pochet (ofwel: lefdoekje) dat Venema later als fotograaf altijd droeg, heeft er ongetwijfeld aan bij gedragen dat hij deze bijnaam z’n leven lang hield. Ook z’n vrijmoedig optreden tijdens het maken van foto reportages heeft hierbij vast een rol gespeeld. 

Bij de familie Toereppel leerde Piet Venema Maartje Sluys kennen, dochter van de plaatselijke smid en fietsenfabrikant Jan Sluys Pzn. Sluys fabriceerde zijn eigen ‘Sluys’ fiets, er zijn er nog enkele op het dorp. Zijn bedrijf stond recht tegenover de Gereformeerde kerk aan de Middenweg (voorheen Sietses, thans Richard Haak). Ook de indrukwekkende lichtkroon in die kerk en de haan op de toren komen uit de werkplaats van Sluys.  

In de oorlogsperiode 1940-1945 was Venema een van de zeer weinigen op het dorp die van de Duitsers toestemming had om een auto te gebruiken. In opdracht van Korff’s Stoomwasserij moest hij kleding ophalen en wegbrengen en daarvoor was ontheffing verleend. Door de beschikbaarheid van dit vervoer worden enige activiteiten binnen het verzet sterk vermoed, maar hierover is weinig tot niets bekend geworden, noch gemaakt. 

Vanwege rugklachten moest Piet Venema stoppen als tuinder. Zijn hobby: fotografie, werd zijn werk. Andijk kreeg z’n eerste beroepsfotograaf. Venema was inmiddels getrouwd met Maartje Sluys en had het huis van de familie Toereppel gekocht. In het huis werden een donkere (ontwikkel-) kamer en een kleine winkel ingericht, Foto Venema was klaar voor de toekomst. Heel veel foto’s zijn gemaakt van en voor de Andijkers die na de Tweede Wereld oorlog naar Canada emigreerden. Alle predikanten die in Andijk hebben gestaan zijn vastgelegd door Foto Venema. Om mensen een beetje vrolijk op de foto te krijgen was zijn vaste kreet: “kijk eens naar Venema’s baardje”. Begrafenissen, bruiloften en reportages, alles kwam voorbij. Andijker jongens die waren op geroepen om als dienstplichtige naar voormalig Nederlands Indië te gaan, gingen voor hun vertrek op de foto bij Venema. De fotorolletjes die ze bij hun terugkomst in Andijk bij zich hadden, werden door Venema ontwikkeld. Historisch besef had Venema wel, gezien het feit dat hij soms een afdruk voor z’n eigen verzameling achter hield. Ze zijn er nog steeds! Voor de bevriende Andijker kunstenaar André Volten was hij de vaste fotograaf om diens projecten en schilderijen (in kleur) vast te leggen.

Met Jan van Dokkum ging Venema graag mee naar Urk. Van Dokkum, oud-Urker en woonachtig in Andijk, had een aanzienlijke klantenkring op Urk opgebouwd. Hij legde vloerbedekking en leverde onder meer gordijnen en vitrages. Venema ging dan op het voormalige eiland op fotoshoot en uit de contacten die hij daar toen heeft opgedaan is mogelijk ook de reportage op zee voor het tijdschrift De Spiegel ontstaan. 

Piet Venema was een ondernemende man, het liefst moest alles even anders dan gebruikelijk. Geen wortelen in z’n kasje, maar postelein en schorseneren. Van de bramen van achter de dijk en druiven uit zijn  kas, maakte hij wijn. Opvallend voor een overtuigd baptist die tegen het gebruik van alcohol was. Het recept had Venema van een mevrouw die hij in de trein (op weg naar zoon Fekko in Frankrijk) in de coupé ontmoette. De wijnproductie verliep voorspoedig totdat een grote 10-liter fles in de kamer explodeerde. Venema las veel en was erg muzikaal. Hij speelde orgel, citer en blokfluit en bezocht regelmatig klassieke concerten. Reizen maken en de grenzen opzoeken, daar hield Venema van. Zijn zeer actieve leven eindigde abrupt toen een been moest worden geamputeerd als gevolg van een verwaarloosde diabetes.

Het woonhuis, annex de winkel van Piet Venema en Maartje Sluys aan de Dijkweg in Andijk, naast de Dr. A. Kuyperschool. Aan de gevel het Kodak reclamebord.

Oudere Andijkers kunnen zich Venema waarschijnlijk nog wel voor de geest halen, al steppend op een speciale fiets. Het bedienen van de balgen van zijn harmonium lukte door deze handicap niet langer. Door het koppelen van een oude stofzuiger vond hij hiervoor een oplossing. Met een schakelaar op het orgel werd de motor aangezet waarna dan weliswaar vrij luid gespeeld moest worden om boven de herrie uit te komen, maar gespeeld werd er! De laatste jaren sleet Venema in verzorgingstehuis Sorghvliet en verpleegtehuis Nicolaas. Daar is Piet Venema, aan het eind gekomen van z’n actieve en alternatieve leven.  

De UK 141 van schipper Hessel Snoek, waarop Piet Venema de storm in 1954 meemaakte. Foto: LVBHB Schepengalerij

Zaterdag 10 oktober 1954: op Urk worden alle vermakelijkheden afgelast. De cafés sluiten die avond om 6 uur in plaats van 10 uur. Tijdens de zondag gehouden kerkdiensten worden de omgekomen vissers herdacht: Hendrik Kapitein, 37 jaar, Rijkent Kapitein, 25 jaar, Cornelis Kapitein, 20 jaar, Hendrik Kapitein, 15 jaar en Cornelis Korf, 19 jaar.  

Die zondagavond opent de voorzitter van de plaatselijke vissersvereniging de vergadering waarvoor alle vissers zijn opgeroepen. Besloten werd dat twintig van de grootste schepen de onheilsplek zullen afvissen met lijnen. De andere dertig schepen zullen gewoon gaan vissen in de omgeving met dien verstande dat de gevangen vis zal worden verkocht ter dekking van de totale kosten. Er werd niets gevonden. 

Jaren later is de zgn. ‘kloot’ opgevist. Dit is de ronde bol die aan de top van de mast zit. Van die kloot werd vaak iets eigens gemaakt. Zo werd deze herkend door de familie. Dit enige aandenken is nog steeds in handen van de familie Kapitein. 

De herinneringsplaquette bij het herdenkingsmonument, ter ere van alle verdronken vissers, in Urk 

Herdenkingsmonument ter ere van alle verdronken vissers op Urk 

Van de foto’s in dit artikel is de herkomst niet meer te achterhalen. Mocht je in het bezit zijn van een originele foto van betere kwaliteit, dan zouden we deze graag ontvangen. Natuurlijk willen we altijd de na(a)m(en) toevoegen van de eigenaar van de foto.