Evacués sanatorium ‘Zonnegloren’

auteur: Jaap L. van de Gruiter
bron: jaarboek 2016, West Fries Archief Hoorn, artikelen Enkhuizer Courant en het jubileumboek “De zon  klimt hoger” over 25 jaar sanatorium  Zonnegloren, verschenen in 1952. 

Mei 1940: ter verdediging van Neder land waren meerdere linies gebouwd. Een daarvan was de ‘Eemlinie’. Tussen deze linie en het vliegveld Soester berg lag de gemeente Soest. Bij  gevechtshandelingen lagen Soest en  Soestduinen vol in de schootslijn. Wat  dit betekent heeft Rhenen ervaren, dat lag bij de Grebbelinie. In Soest lag  een kant en klaar plan voor evacuatie, na een inval van de Duitsers kon dit  snel worden uitgevoerd. Delen van  Soest werden rond 10 mei 1940  geëvacueerd o.a. naar de West Friese gemeenten: Hoogkarspel, Wervershoof en Andijk. 


“Mijn moeder, Bep Meier, kuurde  voor tbc in het Hervormd Christelijk  Sanatorium ’Zonnegloren’ te Soest duinen en is begin mei 1940, samen  met andere patiënten, opgevangen in  een bollenschuur in Andijk” e-mailde  Jaap Harryvan uit Drouwenerveen  me. Ze waren voor een lange treinreis vertrokken vanaf station Baarn, op  weg naar het verre Hoogkarspel.  

Daar eindelijk aangekomen bleek dit  niet het juiste eindstation te zijn. Dat  was Enkhuizen waar een aantal auto’s gereed stond om de evacués op te  halen. De burgemeester van Andijk  dirigeerde deze auto’s naar Hoog karspel en de patiënten zijn ver volgens bij meerdere particulieren  ondergebracht. Harryvans moeder  bij de familie v.d. Gruiter. In de jaren 1945-1950 blijkt hij ons, samen  met zijn ouders, meerdere keren te  hebben bezocht en zelfs bij ons te  hebben gelogeerd. Ik kan mij daarvan  weinig tot niets herinneren.  

Naast opvang bij particulieren zijn  patiënten ondergebracht in bollen schuur ‘Bloemenlust’ op Hornpad  29 en ook in de schuur van familie Kooiman, Horn 2. Alle patiënten  en het verplegend personeel van  Zonnegloren, 170 in totaal, zijn in  Andijk opgevangen, niet lang daarna zijn ze teruggegaan. De verblijfsperiode in Andijk is dus van korte  duur geweest, zo’n veertien dagen,  reden waarom weinig inwoners van  Andijk zich dit nog herinneren. 

Naast patiënten van Zonnegloren  zouden ook inwoners van Soest  worden geëvacueerd. Het evacuatie plan voorzag totaal 625 mensen  voor Andijk (inclusief de 170 van  Zonnegloren) Enkhuizen kon er 736  verwachten, Venhuizen 1400, Bovenkarspel 1064, Grootebroek 1850,  Wervershoof 1800, Westwoud 805  en Hoogkarspel 1720. Een van de  Soesters die tijdelijk in Andijk is  ondergebracht was Piet Vonk (1926- 2010), toen 14 jaar. Zijn familie kreeg  vrijdag 10 mei 1940 te horen dat ze  de volgende dag naar station Baarn  moesten lopen en vandaar met de  trein naar Noord-Holland. Deze  familie werd ondergebracht bij  vrachtrijder H. Bultsma. Een dag  of vijf later heeft Bultsma ze met de  vrachtwagen weer teruggebracht  naar Soest. 15 mei 1940 capituleerde  Nederland, de oorlogshandelingen  waren voorbij. 

Adriaan van Breukelen, toen een  schooljongen, vertelt dat hij in de  vroege ochtend van 1e Pinksterdag  werd opgevangen bij tuindersgezin Vriend ‘ergens tussen Grootebroek en Andijk’. Het gastgezin was  rooms-katholiek, dus moesten de  jongens direct mee naar de hoogmis  in de kerk. Maar na een slapeloze  nacht was het niet verwonderlijk dat  de jongens al snel indommelden  tijdens de mis. Een hardhandige por  tussen de ribben en na afloop een  donderpreek van hun ‘gastvader’  over hun ‘onheilige’ gedrag was het  gevolg. 75 jaar later is de irritatie nog  merkbaar.

‘Bloemenlust’ op Hornpad 29

Naast Hornpad 29 en Horn 2 was ook  de Middenschool aan de Hoekweg  ingericht als opvangplek. Het heette  toen zelfs ‘noodziekenhuis’. Door het  gemeentebestuur zijn destijds kosten  noch moeite gespaard alle gebouwen  in enkele dagen tijd in te richten voor  verpleging. De scholieren moesten  tijdelijk naar de Westerschool aan de  Molenweg en de Naaischool werd  ondergebracht in de Oosterschool  aan de Schoolweg. In de Enkhuizer Courant van 25 mei 1940 staat  vermeld dat “de geëvacueerde zieken en ouden van dagen uit Soest, die  in de Middenschool waren onder gebracht, weer zijn vertrokken. De  komende week komt de school weer  vrij voor onderwijs. Ook de patiënten uit  Zonnegloren zullen naar verwachting spoedig weer naar Soestduinen  vertrekken”.  

Het was een moeilijke tijd geweest. Ver van huis, gescheiden van hun gezin, hulpeloos in bed of op een ruststoel,  moesten ze afwachten wat er nu met  hen en met Sanatorium Zonnegloren zou gebeuren. Voor de artsen en  het verplegend personeel waren het  dagen van bijzonder grote zorg.  Evacuatie naar een vreemde plaats:  Andijk! Het meest noodzakelijke werd  ingepakt in een koffer, soms in een  kussensloop. En dan maar wachten op het moment dat ze vervoerd zouden worden. Men wist: het is hier niet  veilig meer, maar zou het ginds in  West-Friesland wel veilig zijn?

Toen  de patiënten in Zonnegloren zaten wilden ze weg en toen men daar  eenmaal weg was wilden ze graag  terug. Zoals één van de patiënten  schreef: “Wat hebben we dikwijls  naar Sanatorium Zonnegloren terug  verlangd toen we in Andijk op onze  strozakken lagen in de ongeschilderde houten kribben. Waar we voor de  zeven spinnen die we ’s avonds  doodden er ’s morgens zeven andere terug vonden. Hoe dikwijls hebben  we niet gedacht aan de luxe van vork  en mes in Zonnegloren toen we in  ‘Bloemenlust’ maar één mes hadden met z’n tweeën, waarmee we én  onze boterham én ons ei moesten  verorberen. Als we iemand spraken  die in de buurt van Soest was geweest vroegen we meteen of Zonnegloren  er nog stond”. 

Een open brief in de Enkhuizer Courant van 26 mei 1940 verhaalt: “Talrijke inwoners van onze gemeente  (Soest) moesten, door ongelukkige  omstandigheden gedwongen in de  loop van de verstreken weken huis  en haard verlaten om elders een  haastig onderkomen te zoeken. Wel  was het geluk met ons dat juist ‘De  Streek’ en omgeving met haar mooi  bloeiende gemeenten en gastvrije  bevolking, voor ons open stond. En  dat deze ontvangst hartelijk is geweest  getuigen ons de talrijke mededelingen van lof en hoge waardering welke  door onze teruggekeerde geëvacueerden op allerlei wijzen werden geuit.  

Het is ons daarom een behoefte des  harten namens allen aan U, heer Burgemeester, aan het gemeentebestuur en aan uw staf van medewerkers en aan alle huisgezinnen in uw gemeente, waar onze  geëvacueerden een onderdak hebben  gevonden, onze welgemeende dank  te brengen voor al de goede zorgen  en opofferingen, welke aldaar ieder  uwer gemeenten zonder uitzondering  voor zijn gasten heeft betoond. De  herinnering zal onvergetelijk blijven. Burgemeester en Wethouders der  gemeente Soest “ 

30 juni 1940 heeft de gemeente Soest  aan het Gemeentebestuur van Andijk  een bronzen herinneringsplaquette aangeboden als dank voor de gastvrijheid. Deze kreeg een plaats in  de raadzaal van Andijk. Ook de  geneesheer-directeur van Zonnegloren heeft zijn erkentelijkheid  betoond. 

Met dank aan Jaap Harryvan uit  Drouwenerveen en Ton Hartman  van de Historische Vereniging  Soest-Soesterberg.


Een slaapzaal in een van de bollenschuren waarin de evacués waren ondergebracht