Evacués sanatorium ‘Zonnegloren’
auteur: Jaap L. van de Gruiter
bron: jaarboek 2016, West Fries Archief Hoorn, artikelen Enkhuizer Courant en het jubileumboek “De zon klimt hoger” over 25 jaar sanatorium Zonnegloren, verschenen in 1952.
Mei 1940: ter verdediging van Neder land waren meerdere linies gebouwd. Een daarvan was de ‘Eemlinie’. Tussen deze linie en het vliegveld Soester berg lag de gemeente Soest. Bij gevechtshandelingen lagen Soest en Soestduinen vol in de schootslijn. Wat dit betekent heeft Rhenen ervaren, dat lag bij de Grebbelinie. In Soest lag een kant en klaar plan voor evacuatie, na een inval van de Duitsers kon dit snel worden uitgevoerd. Delen van Soest werden rond 10 mei 1940 geëvacueerd o.a. naar de West Friese gemeenten: Hoogkarspel, Wervershoof en Andijk.
“Mijn moeder, Bep Meier, kuurde voor tbc in het Hervormd Christelijk Sanatorium ’Zonnegloren’ te Soest duinen en is begin mei 1940, samen met andere patiënten, opgevangen in een bollenschuur in Andijk” e-mailde Jaap Harryvan uit Drouwenerveen me. Ze waren voor een lange treinreis vertrokken vanaf station Baarn, op weg naar het verre Hoogkarspel.
Daar eindelijk aangekomen bleek dit niet het juiste eindstation te zijn. Dat was Enkhuizen waar een aantal auto’s gereed stond om de evacués op te halen. De burgemeester van Andijk dirigeerde deze auto’s naar Hoog karspel en de patiënten zijn ver volgens bij meerdere particulieren ondergebracht. Harryvans moeder bij de familie v.d. Gruiter. In de jaren 1945-1950 blijkt hij ons, samen met zijn ouders, meerdere keren te hebben bezocht en zelfs bij ons te hebben gelogeerd. Ik kan mij daarvan weinig tot niets herinneren.
Naast opvang bij particulieren zijn patiënten ondergebracht in bollen schuur ‘Bloemenlust’ op Hornpad 29 en ook in de schuur van familie Kooiman, Horn 2. Alle patiënten en het verplegend personeel van Zonnegloren, 170 in totaal, zijn in Andijk opgevangen, niet lang daarna zijn ze teruggegaan. De verblijfsperiode in Andijk is dus van korte duur geweest, zo’n veertien dagen, reden waarom weinig inwoners van Andijk zich dit nog herinneren.
Naast patiënten van Zonnegloren zouden ook inwoners van Soest worden geëvacueerd. Het evacuatie plan voorzag totaal 625 mensen voor Andijk (inclusief de 170 van Zonnegloren) Enkhuizen kon er 736 verwachten, Venhuizen 1400, Bovenkarspel 1064, Grootebroek 1850, Wervershoof 1800, Westwoud 805 en Hoogkarspel 1720. Een van de Soesters die tijdelijk in Andijk is ondergebracht was Piet Vonk (1926- 2010), toen 14 jaar. Zijn familie kreeg vrijdag 10 mei 1940 te horen dat ze de volgende dag naar station Baarn moesten lopen en vandaar met de trein naar Noord-Holland. Deze familie werd ondergebracht bij vrachtrijder H. Bultsma. Een dag of vijf later heeft Bultsma ze met de vrachtwagen weer teruggebracht naar Soest. 15 mei 1940 capituleerde Nederland, de oorlogshandelingen waren voorbij.
Adriaan van Breukelen, toen een schooljongen, vertelt dat hij in de vroege ochtend van 1e Pinksterdag werd opgevangen bij tuindersgezin Vriend ‘ergens tussen Grootebroek en Andijk’. Het gastgezin was rooms-katholiek, dus moesten de jongens direct mee naar de hoogmis in de kerk. Maar na een slapeloze nacht was het niet verwonderlijk dat de jongens al snel indommelden tijdens de mis. Een hardhandige por tussen de ribben en na afloop een donderpreek van hun ‘gastvader’ over hun ‘onheilige’ gedrag was het gevolg. 75 jaar later is de irritatie nog merkbaar.
‘Bloemenlust’ op Hornpad 29
Naast Hornpad 29 en Horn 2 was ook de Middenschool aan de Hoekweg ingericht als opvangplek. Het heette toen zelfs ‘noodziekenhuis’. Door het gemeentebestuur zijn destijds kosten noch moeite gespaard alle gebouwen in enkele dagen tijd in te richten voor verpleging. De scholieren moesten tijdelijk naar de Westerschool aan de Molenweg en de Naaischool werd ondergebracht in de Oosterschool aan de Schoolweg. In de Enkhuizer Courant van 25 mei 1940 staat vermeld dat “de geëvacueerde zieken en ouden van dagen uit Soest, die in de Middenschool waren onder gebracht, weer zijn vertrokken. De komende week komt de school weer vrij voor onderwijs. Ook de patiënten uit Zonnegloren zullen naar verwachting spoedig weer naar Soestduinen vertrekken”.
Het was een moeilijke tijd geweest. Ver van huis, gescheiden van hun gezin, hulpeloos in bed of op een ruststoel, moesten ze afwachten wat er nu met hen en met Sanatorium Zonnegloren zou gebeuren. Voor de artsen en het verplegend personeel waren het dagen van bijzonder grote zorg. Evacuatie naar een vreemde plaats: Andijk! Het meest noodzakelijke werd ingepakt in een koffer, soms in een kussensloop. En dan maar wachten op het moment dat ze vervoerd zouden worden. Men wist: het is hier niet veilig meer, maar zou het ginds in West-Friesland wel veilig zijn?
Toen de patiënten in Zonnegloren zaten wilden ze weg en toen men daar eenmaal weg was wilden ze graag terug. Zoals één van de patiënten schreef: “Wat hebben we dikwijls naar Sanatorium Zonnegloren terug verlangd toen we in Andijk op onze strozakken lagen in de ongeschilderde houten kribben. Waar we voor de zeven spinnen die we ’s avonds doodden er ’s morgens zeven andere terug vonden. Hoe dikwijls hebben we niet gedacht aan de luxe van vork en mes in Zonnegloren toen we in ‘Bloemenlust’ maar één mes hadden met z’n tweeën, waarmee we én onze boterham én ons ei moesten verorberen. Als we iemand spraken die in de buurt van Soest was geweest vroegen we meteen of Zonnegloren er nog stond”.
Een open brief in de Enkhuizer Courant van 26 mei 1940 verhaalt: “Talrijke inwoners van onze gemeente (Soest) moesten, door ongelukkige omstandigheden gedwongen in de loop van de verstreken weken huis en haard verlaten om elders een haastig onderkomen te zoeken. Wel was het geluk met ons dat juist ‘De Streek’ en omgeving met haar mooi bloeiende gemeenten en gastvrije bevolking, voor ons open stond. En dat deze ontvangst hartelijk is geweest getuigen ons de talrijke mededelingen van lof en hoge waardering welke door onze teruggekeerde geëvacueerden op allerlei wijzen werden geuit.
Het is ons daarom een behoefte des harten namens allen aan U, heer Burgemeester, aan het gemeentebestuur en aan uw staf van medewerkers en aan alle huisgezinnen in uw gemeente, waar onze geëvacueerden een onderdak hebben gevonden, onze welgemeende dank te brengen voor al de goede zorgen en opofferingen, welke aldaar ieder uwer gemeenten zonder uitzondering voor zijn gasten heeft betoond. De herinnering zal onvergetelijk blijven. Burgemeester en Wethouders der gemeente Soest “
30 juni 1940 heeft de gemeente Soest aan het Gemeentebestuur van Andijk een bronzen herinneringsplaquette aangeboden als dank voor de gastvrijheid. Deze kreeg een plaats in de raadzaal van Andijk. Ook de geneesheer-directeur van Zonnegloren heeft zijn erkentelijkheid betoond.
Met dank aan Jaap Harryvan uit Drouwenerveen en Ton Hartman van de Historische Vereniging Soest-Soesterberg.
Een slaapzaal in een van de bollenschuren waarin de evacués waren ondergebracht